"Czytamy książki, by odkryć kim jesteśmy. To, co inni ludzie robią, myślą i czują

jest bezcennym przewodnikiem w zrozumieniu kim jesteśmy i kim możemy się stać..."

Urszula K.LeGuin

 

„BAŚNIOWE SPOTKANIA”

 

PROGRAM  ZAJĘĆ  BIBLIOTERAPEUTYCZNYCH

DLA UCZNIÓW ZESPOŁÓW EDUKACYJNYCH

 

 

WSTĘP

Niepełnosprawność intelektualna w stopniu umiarkowanym i znacznym stwarza uczniom wiele problemów utrudniających samodzielne i aktywne funkcjonowanie zarówno w środowisku domowym jak i szkolnym.

Indywidualna i grupowa praca z uczniami o tak poważnych ograniczeniach zobowiązuje nauczyciela do ciągłego poszukiwania takich metod i form pracy, które umożliwią przede wszystkim wzajemny pozytywny kontakt nauczyciela z uczniem, ułatwią zdobywanie wiedzy i doświadczeń o sobie samym, o środowisku społeczno - przyrodniczym oraz rozbudzą zainteresowania i zmotywują do dalszej pracy.

Kontakt z książką ma bardzo istotny wpływ na rozwój dziecka. Pomaga mu rozwijać wyobraźnię, zainteresowania i uzdolnienia, budzić ciekawość otaczającym go światem, poszerzać wiedzę. Książka pomaga kształtować zasady społeczno-moralne dziecka, budzi jego przeżycia estetyczne, mądrze wykorzystana, może stać się narzędziem bardzo pomocnym w rozwiązywaniu dziecięcych problemów.

Ponieważ większość uczniów z upośledzeniem umiarkowanym i znacznym nie czyta samodzielnie, lub czyta słabo, tak naprawdę zdani są na nauczyciela. Stąd pomysł przygotowania zajęć wprowadzających uczniów w świat bajki.

Bajki dotyczą rzeczy i zjawisk ważnych dla dziecka, gdyż wyrażają w słowach i zdarzeniach to, co zachodzi w jego wewnętrznych przeżyciach. Rzeczywiste sytuacje często są podobne do usłyszanych. Słuchając różnych historii, dziecko nieświadomie przyswaja je, a potem wykorzystuje w codziennym życiu do walki z przytłaczającym lękiem. Bajki dają mu nadzieje, uczą samodzielności oraz nowego spojrzenia na sytuację. Bajki nie narzucają wzorców działania. Bohater bajkowy jest niepodobny do dziecka; to małe zwierzątko, zabawka ufoludek. Podobieństwo dotyczy sytuacji i doświadczania podobnych emocji.

Podobne znaczenie w rozwoju dziecka mają baśnie – gdzie za pomocą czarów znikają wszelkie problemy. Tutaj odzwierciedla się myślenie magiczne polegające na poszukiwaniu przedmiotów (czarodziejska różdżka, latający dywan), które pomagają osiągać zamierzone przez dziecko cele. W ten sposób następuje chwilowa redukcja napięcia i wyzwolenie optymistycznego oczekiwania. Świat baśni jest nierealny a zakończenie zawsze pozytywne. Szczęśliwy koniec daje zadowolenie i radość. Poza tym fabuła baśni jest bogata w rozmaite doznania, od strachu po radość i spokój. Wzbudza silne emocje i dlatego staje się pewnego rodzaju rozrywką. Przyczynia się w ten sposób do kształtowania wrażliwości oraz stymuluje empatię

Biblioterapia zastosowana w pedagogice specjalnej jest rozumiana, jako zamierzone działanie prowadzące do realizacji celów rewalidacyjnych, resocjalizacyjnych, profilaktycznych lub rozwojowych przez wykorzystanie książki lub filmu lub obrazu.(I.Borecka)Najistotniejsza dla pedagogiki specjalnej jest biblioterapia wychowawczo-humanistyczna (rozwojowa). Polega ona na specjalnym, terapeutycznym wychowaniu poprzez książkę, a zmierza do osiągania określonych zmian w postawach, pracy nad sobą, samoakceptacji ucznia poddawanego terapii.

 

ZAŁOŻENIA PROGRAMU

Program czytelniczy z elementami biblioterapii powstał z myślą o uczniach zespołów edukacyjnych biorących udział w cyklicznych zajęciach bibliotecznych. Obserwując zachowania tej grupy społeczności szkolnej zauważyłam, iż:

-  niektóre dzieci poszukują możliwości spędzenia czasu w czytelni,

-  hałaśliwe przerwy wyzwalają u nich agresję i zmęczenie,

-  praca z książką odpręża i uspokaja,

-  z przyjemnością słuchają czytane teksty,

-  chętne wypożyczają książki,

-  oczekują  od bibliotekarza  podsunięcia im właściwej literatury,

-  słabo rozumieją samodzielnie czytany tekst (co wynika z nieumiejętności czytania).

 

Praca  biblioterapeutyczna  polegać będzie na czytaniu, słuchaniu lub oglądaniu odpowiednio dobranych książek, fragmentów utworów, oglądaniu i słuchaniu adaptacji utworów literackich. Dzieci będą miały możliwość wyrażenia swoich emocji poprzez rozmowę, ekspresję plastyczną, zabawy muzyczno – ruchowe. Udział w zgadywankach literackich opartych na treściach czytanej lektury (krzyżówki, rebusy, zagadki…).

 

CELE ZAJĘĆ BIBLIOTERAPEUTYCZNYCH

 

Cel główny:

Głównym celem zajęć jest wspomaganie wszechstronnego rozwoju dziecka przy wykorzystaniu materiałów biblioterapeutycznych

 

Cele szczegółowe:

-  rozbudzanie zainteresowań czytelniczych

-  wyzwalanie pozytywnych emocji (radości, zadowolenia, poczucia bezpieczeństwa)

-  wdrażanie pozytywnych przykładów postaw

-  rozwijanie wyobraźni, koncentracji i uwagi

-  rozwijanie zdolności twórczego myślenia

-  wyrażane przeżyć w działalności plastycznej

-  wzbogacanie  wiedzy,   słownictwa

-  zrelaksowanie ucznia przed lub po zajęciach lekcyjnych.

III       Metody i techniki pracy

-  formy żywego słowa (czytanie, opowiadanie, dyskusja, rozmowa kierowana)

-  zabawy twórcze i plastyczne

IV        Formy pracy

-   praca w grupach, praca w zespołach zadaniowych, praca indywidualna

 

uwagi o realizacji programu:

Dobór tekstów literackich wykorzystywanych na zajęciach bibliotecznych będzie modyfikowany zgodnie z planem pracy biblioteki szkolnej, planem pracy placówki oraz aktualnymi potrzebami uczniów.

 

EWALUACJA

Ewaluacja to ciągłe monitorowanie przebiegu zaplanowanych działań. Dlatego też, program będzie ulegał zmianom, których impulsem będzie głównie obserwacja zachowań uczniów. Rozmowy z wychowawcami i pozostałymi nauczycielami dostarczą informacji o bieżących potrzebach, które należy uwzględnić w pracy z zespołem klasowym.

 

ZAKOŃCZENIE

Bajki i baśnie ukazują nam bogactwo otaczającego nas świata, otwierają nasze serca na innych i na samych siebie. Odsłaniają złożoność ludzkich doznań, uczuć i przeżyć. Wyjaśniają pewne zachowania i sprawiają, że dziecko nie czuje się osamotniony w swoich lękach, cierpieniach i radościach. Marnotrawstwem było by, więc gdybyśmy nie korzystali z tych dobrodziejstw.

Dlatego też, jako stały element zajęć bibliotecznych w zespołach edukacyjnych będzie realizacja założeń powyższego programu.

 

BIBLIOGRAFIA:

Borecka I.: Biblioterapia teoria i praktyka. Poradnik, Warszawa,2001.

Tomasik E.: Biblioterapia jako metoda pedagogiki specjalnej. Szkoła Specjalna,1991, nr 2/3.

Bettelheim B.: Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni, Warszawa 1996
Tomasik E.: Czytelnictwo i biblioterapia w pedagogice specjalnej, Warszawa 1994.
Tomasik E.: Zagadnienia pedagogiki specjalnej w literaturze, Warszawa 1994.

Bąk J., Wiewiórka-Pyka E.: Bajkowe spotkania. Kraków 2003 2.

Borecka I.: Biblioterapia – warto spróbować. Biblioteka w szkole 1998, nr 9, s.11-14

Brutt D.: Bajki, które leczą. Gdańsk 2002

Molicka M.: Bajkoterapia. O lękach dzieci i nowej metodzie terapii. Poznań 2002Molicka M.: Bajki terapeutyczne. cz.1, 2, Poznań 1999

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

POLECANA LITERATURA:

Baśnie poruszające określony problem:

• „Brzydkie kaczątko” – brak akceptacji dla „inności”

• „Kopciuszek” – rywalizacja rodzeństwa, brak miłości i uznania

• „Szewczyk Dratewka” – pochwała odwagi i sprytu

• „Jaś i Małgosia” – lęk przed porzuceniem

• „O dwóch Dorotkach, Koguciku i Zajączku” – napiętnowanie lenistwa i nieposłuszeństwa

• „Kot w butach” – złe relacje między rodzeństwem

• „Szczęście” - odkrywanie własnych talentów i możliwości

• „Jak mazurska baba przechytrzyła diabła” – wartość przyjaźni

• „O dobrym przewoźniku i dwóch siostrach rusałkach” – bezinteresowność

• „Wdzięczny zając” – potrzeba wzajemnej pomocy

 

Bajka psychoedukacyjna:

• „Bajka o pajączku” – odrzucenie ucznia przez grupę

• „Bajka o mrówce” – niepowodzenia w nauce szkolnej

• „Bajka o dwóch ołówkach” – potrzeba przyjaźni

 

Bajka psychoterapeutyczna:

• „Mrok i jego przyjaciele” – lęk przed nieznanym otoczeniem

• „Ufuś” – lęk przed chorobą i cierpieniem

• „Księżycowy domek” – lęk przed przemocą w domu

• „Pewnego późnego popołudnia” – lęk przed niezaspokojeniem potrzeby akceptacji, osamotnienie w rodzinie

• „Wesoły Pufcio” – lęk przed kompromitacją

 

 

 

 

 

ROK SZKOLNY  2007/2008

TEMATYKA: KLASYKA BAŚNI

 

Niezwykłe, pełne tajemniczości oraz ciekawych sytuacji opowiadania są doskonałym sposobem na rozwijanie u dziecka umiejętności społecznych i emocjonalnych. To także doskonały sposób na kształtowanie umiejętności twórczego myślenia, łamania schematów i stereotypów, budowania poczucie własnej wartości, generowania narzędzi do rozwiązywania problemów. W prosty sposób to co nie możliwe staje się możliwe. Fenomen baśnioterapii polega głównie na tym, że baśń działa sama. Jej treść przenika do dziecka stopniowo zaczynając na nie wpływać. Jest metodą wspomagającą ogólny rozwój dziecka.

Baśń odgrywa szczególną rolę w procesie rehabilitacji dzieci z upośledzeniem umysłowym. Jej walor terapeutyczny polega na tym, że uczy jak radzić sobie z przykrymi emocjami i napięciami. Pomaga pokonać stany lękowe dziecka, poczucie mniejszej wartości, dostarcza wzorców postępowania w różnych sytuacjach. Baśniowe wątki mogą pełnić rolę kompensującą, gdyż dostarczają informacji, jak działać, aby osiągnąć cel.

Baśnie można czytać wielokrotnie, gdyż w zależności od potrzeb można podkreślić inne trudności i przeszkody z jakimi spotykają się bohaterowie oraz sposoby ich przezwyciężania.

 

 

WARUNKI DOBREJ RECEPCJI BAŚNI Sposób przedstawiania baśni

(opr. Rakowska) 

 

1. Zapewnij wygodną pozycję ciała słuchającemu (przypomnij „usiądź wygodnie”, „oprzyj o coś głowę”, „wyprostuj nogi”, „połóż się wygodnie” itp.) oraz bliskość fizyczną z Tobą (bardzo ważne dla małych dzieci)
2. Stwórz miły nastrój – np.  małe światełko, zapalona świeca, oryginalny przedmiot skupiający wzrok, kadzidełko, kwiaty, udrapowany materiał, cicha muzyka relaksacyjna w tle
3. Opowiadaj, lub czytaj „lektorsko” zapewniając słuchaczom kontakt wzrokowy z Tobą
4. Mów głosem spokojnym, raczej niskim, nie śpiesząc się, (nie akcentuj zbytnio akcentów grozy).
5. Po skończeniu opowiadania utrzymaj jeszcze specjalną atmosferę, pozwalając słuchaczowi pobyć w milczeniu dowolnie długi czas, a następnie
6. Zaproponuj ekspresję artystyczną wewnętrznych przeżyć słuchacza (dotyczącą uczuć, skojarzeń, lub najważniejszych wydarzeń bądź obrazów baśni).W formie np. rysowania, malowania, lepienia z plasteliny bohaterów mini inscenizacji na stole, albo odegrania dramy.
7. Posłuchaj wrażeń i refleksji słuchaczy, które wywołała w nich  baśń
8. Opowiadaj tę samą baśń wielokrotnie w celu jej utrwalenia

 

 

FORMY DZIAŁAŃ  UTRWALAJĄCE WRAŻENIA Z BAŚNI:

 

1. Wykonanie ilustracji do scen z baśni (różne techniki).
2. Wykonywanie postaci z baśni (papier, plastelina i inne).
3. Odgrywanie baśni w różnych formach:

• teatrzyk na stole,
• drama,
• grupowe układanie dalszych losów bohatera.

      4. Rozmowa z dziećmi o baśni, dzielenie się refleksjami i odczuciami.

      5. Wspólne układanie nowych opowieści.

 

 

Najlepsze baśnie ludowe w niezmienionej wersji zawierają m.in. „Baśnie” Braci Grim oraz „Baśnie” Ch.H. Andersena.

 

Wybór baśni na zajęcia „BAŚNIOWE SPOTKANIA”

Ch. H. Andersen:

1. Bałwan ze śniegu
2. Brzydkie kaczątko
3. Bzowa babuleńka
4. Calineczka
5. Choinka
6. Co się zdarzyło ostowi
7. Czerwone trzewiczki
8. Dziewczynka z zapałkami
9. Dzielny cynowy żołnierz
10. Dzikie łabędzie
11. Kalosze szczęścia
12. Kogut podwórzowy i kogucik na dachu
13. Królowa śniegu
14. Krzesiwo
15. Księżniczka na ziarnku grochu
16. Latający kufer
17. Mała Syrenka
18. Nowe szaty cesarza
19. Pasterka i kominiarczyk
20. Stokrotka
21. Słowik
22. Świniopas

W.J.Grim

1. Żabi król
2. Wilk i siedem Koźlątek
3. Dwunastu Braci
4. Braciszek i siostrzyczka
5. Roszpunka
6. Trzy prządki
7. Jaś i Małgosia
8. Biały wąż
9. O dzielnym krawczyku
10. Kopciuszek
11. Siedem Kruków
12. Czerwony Kapturek